THĂNG MA – ĐIỀU TRỊ THƯƠNG HÀN

Vị thuốc Thăng ma hay còn có tên gọi khác là: Châu Thăng Ma, Châu Ma, Kê cốt Thăng Ma, Qủy kiếm thăng ma. Tên khoa học: Cimicifuga foetida L. Họ Mao Lương (Ranunculacae).

Thăng ma trị thương hàn sau đó phát sốt rét

Mô tả cây dược liệu:

Thăng ma là loài cây thảo sống lâu năm cao từ 1 – 1,5m, lá kép hình lông chim, lá chét thuôn và có răng cưa đầu nhọn Hoa tự hình chùm. Trục hoa tự mang nhiều hoa màu trắng, có cuống. Mọc ở miền núi thuộc các tỉnh Thiểm Tây, Tứ Xuyên và các vùng đông bắc Trung Quốc.

Mô tả:

Vào mùa xuân người ta vào sâu trong rừng tìm loài cây Châu Ma đào lấy rễ (củ) của nó đem về làm sạch cắt bỏ thân mềm sắt thành miếng đem phơi hoặc sấy khô thu được vị thuốc Châu Ma, đem bảo quản nơi khô ráo, thoáng mát.

Củ hình dài, phân nhiều nhánh thành đốt, dài 20-30cm, đường kính 1,6-3,3cm. Mặt ngoài mầu nâu đen, nhám, không phẳng, trên mặt có mấy vân hoa như màng võng, chung quanh còn để lại rễ nhỏ, chất cứng. Cạnh dưới lồi lõm, có vết của rễ tơ. Rễ nhẹ nhưng cứng chắc, khó bẻ, vết bẻ không thẳng, có tính chất sợi, mầu trắng vàng nhạt hoặc mầu xanh vàng. Không mùi, vị hơi đắng nhưng chát.

Tác dụng dược lý:

Theo một số ghi chép và nghiên cứu Châu ma có một số tính dược như sau:

– Nước chiết xuất Châu ma có tác dụng hạ nhiệt, giảm đau, chống viêm, chống co giật, giải độc (Trung Dược Học).

– Dịch chiết thăng ma có tác dụng ức chế tim, làm chậm nhịp tim, hạ huyết áp, ức chế ruột và tử cung cô lập có thai nhưng lại gây hưng phấn bàng quang và tử cung không có thai (Trung Dược Học).

– Nước sắc Thăng ma có tác dụng ức chế vi khuẩn lao và một số nấm ngoài da (Trung Dược Học).

Công dụng:

– Hành dương, vận kinh (Lan Thất Bí Tàng).

– Năng giải Tỳ Vị cơ nhục gián nhiệt (Bản Thảo Bị Yếu).

– Tiêu ban chẩn, hành ứ huyết (Bản Thảo Cương Mục).

– Tuyên độc, thấu chẩn, thăng dương, cử hãm (Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

Trị dạ dày nóng, miệng có nhọt, chân răng sưng

Một số bài thuốc ứng dụng:

Trị dương độc mà mặt đỏ loang lổ, họng đau, nôn ra mủ máu:

Cam thảo 80g, Đương quy 80g, Hùng hoàng 20g, Miết giáp 1 miếng to bằng ngón tay (nướng), Thăng ma 80g, Thục tiêu 40g. Sắc uống hết 1 lần cho ra mồ hôi (Thăng Ma Miết Giáp Thang – Kim Quỹ Yếu Lược).

Trị đột nhiên bị mụn nhọt, đau:

Thăng ma, mài với giấm bôi.

Trị miệng lở loét:

Thăng ma, Hoàng bá, Đại thanh. Sắc, ngậm nuốt dần.

Trị thương hàn sau đó phát sốt rét, phát cơn không nhất định:

Thăng ma 40g, Thường sơn 40g, Độc tất 40g. Tán bột. Mỗi lần dùng 16g, sắc với 1 chén nước còn 6 phân, bỏ bã, uống lúc đói. Uống xong thường bị nôn ra, có thể uống tiếp (Thánh Huệ phương).

Trị thương hàn mà đã dùng phép phát hãn, phép thổ mà độc khí không giảm:

Chích thảo 20g, Huyền sâm 20g, Thăng ma 20g. Chặt nhỏ thuốc ra. Mỗi lần dùng 20g, sắc với 1 chén nước còn 7 phân, bỏ bã, uống (Huyền Sâm Thăng Ma Thang – Loại Chứng Hoạt Nhân Thư).

Trị cấm khẩu lỵ:

Thăng ma (loại mầu xanh), sao với giấm 4g, Liên nhục (bỏ tim, sao cháy vàng 30 hột, Nhân sâm 12g. Sắc với 1 chén nước còn ½ chén, uống. Hoặc tán nhuyễn, trộn với mật làm viên, mỗi lần uống 16g (Y Học Quảng Bút Ký).

Trị thời khí ôn dịch, đầu đau, sốt, tay chân bứt rứt, đau nhức, sang chẩn vừa mới phát hoặc chưa phát:

Thăng ma, Bạch thược, Chích thảo đều 400g, Cát căn 600g. tán bột. Mỗi lần dùng 12g, sắc với 1,5 chén nước còn 1 chén, bỏ bã, uống nóng, ngày 2-3 lần (Thăng Ma Cát Căn Thang – Diêm Thị Tiểu Nhi Phương Luận).

Trị phụ nữ vú sưng, trong vú có khối u:

Thăng ma, Cam thảo tiết, Thanh bì đều 8g, Qua lâu nhân 12g. sắc uống nóng (Chứng Trị Chuẩn Thằng).

Trị tâm và tỳ có hư nhiệt bốc lên trên, miệng lưỡi lở, cuống lưỡi co (rụt), 2 bên má sưng đau:

Chi tử 30g, Đại thanh 24g, Hạnh nhân 24g, Hoàng kỳ 24g. Mộc thông 30g, Sài hồ 30g, Thăng ma 30g, Thạch cao 60g, Thược dược 30g. Mỗi lần dùng 12g, thêm Gừng 5 lát, sắc uống.

Trị dạ dầy nóng, miệng có nhọt, chân răng sưng, chân răng ra máu:

Thăng ma 4g, Đơn bì 2g, Quy thân 1g, Sinh địa 1g, Hoàng liên 1g. Sắc uống (Thanh Vị Tán – Lan Thất Bí Tàng).

Trị hơi thở ngắn, khí ở ngực bị dồn xuống:

Hoàng kỳ 20g, Thăng ma 4g, Tri mẫu 8g, Cát cánh 8g. Sắc uống (Thăng Hãm Thang – Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

Lưu ý: Lưu ý đối với các trường hợp sau không được dùng Thăng ma

Phàm các chứng thổ huyết, chảy máu cam, ho nhiều đờm, âm hư hỏa vượng, thần kinh bất túc, khí nghịch, nôn mửa, điên cuồng: không nên dùng.
Thương hàn mới phát ở thái dương, đậu chẩn mọc rồi, hạ nguyên bất túc, âm hư hỏa đờm: cấm dùng.
Sởi đã mọc và suyễn đầy, khí nghịch: không dùng.