Đan chi

ĐAN CHI – ĐIỀU TRỊ BỤNG ĐAU TRƯỚC KHI HÀNH KINH VÀ SAU KHI SINH

Đan chi thực chất là hột của quả vải có tác dụng lý khí, chỉ thống, khu hàn, tán trệ, hành khí, tán kết, khứ hàn, chỉ thống. Dược liệu có tên gọi khác là đan lệ, sơn chi, thiên chi, đại lệ, nhuế, hỏa chi, xích chi, kim chi, hỏa thực, nhân chi, quế chi. Ngoài ra còn có tên khoa học là Litchi chinensis Sonn, thuộc họ Họ Bồ Hòn (Sapindaceae).

Đan chi hạch chữa dạ dày đau mạn tính, khí huyết ứ trệ.

MÔ TẢ:

Cây vải là một loại cây ăn quả nổi tiếng ở miền Bắc nước ta. Cây thuộc dạng thân gỗ, chiều cao có thể tới 8-15m. Cành tròn màu gụ, có tán lá rộng và rậm.

Lá kép lông chim, chia làm 2 – 4 đôi lá chét. Lá cứng, dai, phần đầu hơi nhọn còn phía gốc hơi tù. Lá có mặt trên xanh sáng, còn mặt dưới thì thẫm hơn.

Hoa xếp thành những chùy ở phía ngọn cành và được phủ một lớp lông nâu. Phần cuống hoa có đốt, đài hình đấu phân thùy nhẵn. Cả hai mặt đều nhiều lông, không có tràng. Đĩa vòng phân nhiều thùy, nhẵn, có nhị 7-10, bầu 2 ô nhiều lông.

Quả dạng trứng, có vỏ bên ngoài sù sì, lúc đầu có màu xanh, về sau chuyển sang đỏ hồng. Phần áo hạt dày, bao gần hoàn toàn hạt màu nâu. Cây có mùa hoa từ tháng 2 – 3 và mùa quả vào tháng 5 đến hết tháng 7. ( không copy dưới mọi hình thức).

Mô tả dược liệu:

Lệ chi hạch có dạng tròn dài hay hình trứng, hơi hẹp. Chiều dài trung bình từ 2 – 2,4cm và rộng khoảng 1,3 – 1,6cm. Vỏ ngoài có màu hồng hoặc màu nâu tía.

Bề mặt nhẵn bóng, trơn và sáng. Phần đầu có vết sẹo màu trắng vàng, đường kính khoảng 1 – 1,3cm. Bên cạnh đó có 1 cục nổi nhỏ, có chất cứng. Ở trong có chứa 2 miếng nhân màu vàng tro, không có mùi và vị chát.

PHÂN BỐ:

Cây thường sinh trưởng và phát triển ở nơi có khí hậu nóng, các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Nơi không có sương giá hoặc chỉ có mùa đông rét nhẹ. Với nhiệt độ không xuống dưới -4 °C và có mùa hè nhiều mưa và độ ẩm cao.

Ở nước ta, hiện nay vùng nổi tiếng về trồng vải là ở huyện Thanh Hà (Hải Dương) và huyện Lục Ngạn (Bắc Giang).

Ngoài ra, ta còn tìm thấy loại cây ăn quả này miền nam Trung Quốc, Đông Nam Á, Ấn Độ, miền nam Nhật Bản, Florida và Hawaii.

BỘ PHẬN DÙNG:

Hạt thường được dùng làm thuốc, nên chọn thứ hột to, mập, sáng bóng là tốt. Còn áo hạt gọi là Lệ Chi Nhục thường chỉ dùng để ăn sống và ít được làm thuốc.

THU HÁI:

Mùa hạ là thời điểm thích hợp nhất để thu hoạch trái.

SƠ CHẾ:

Đầu tiên đem hạt rửa sạch, thái mỏng và tẩm nước muối, rồi sao. Cứ mỗi 1kg hạt thì dùng 30g muối.

Một số nơi còn đốt tồn tính hoặc đồ chín, đem thái mỏng, phơi hay sấy khô dùng dần.

Còn cùi vải thì có thể ăn khi còn tươi hoặc sấy khô để dùng.

BẢO QUẢN:

Dược liệu cần phơi cho thật khô, cầm không dính tay, Rồi cho vào thùng đậy thật kín, thường xuyên đem ra sấy để tránh ẩm mốc.

THÀNH PHẦN HÓA HỌC:

Nghiên cứu cho thấy trong lệ chi hạch có chứa Saponin, Tannin cùng a(Methylenecyclopropyl)- Glycine. Còn áo hạt có nhiều đường và các Aminoacid.

TÍNH VỊ:

Lệ chi hạch có vị ngọt, hơi đắng, hơi ôn và có tính sáp.

QUY KINH:

Dược liệu vào kinh Can cùng với Thận.

CÔNG DỤNG:

Có tác dụng trị đau do khí huyết, điều trị ngực bụng đau. Chữa dạ dày đau, tỳ đau lâu ngày, chữa sán khí. Điều trị dịch hoàn sưng đau, trị nấc cụt. Chữa cảm phong răng đau nhức, mụn nhọt, can khí uất trệ. Chữa dạ dày đau mạn tính, khí huyết ứ trệ. Điều trị bụng đau trước khi hành kinh và sau khi sinh. Trị dạ dày đau, phụ nữ huyết khí thống, hành kinh đau.

Đan chi chữa cảm phong răng đau nhức, mụn nhọt, can khí uất trệ.

MỘT SỐ BÀI THUỐC:

Trị đau do khí huyết:

Cần có 20g đan chi (đốt tồn tính), 40g hương phụ. Đem đi tán bột, mỗi lần dùng 8g với nước muối cùng rượu.

Điều trị ngực bụng đau, dạ dày đau:

Đem đan chi 4g, mộc hương 3,2g, đi tán bột, mỗi lần uống 4g.

Chữa tỳ đau lâu ngày:

Mỗi lần dùng 8g bột đan chi uống với dấm.

Chữa sán khí, dịch hoàn sưng đau:

Cần chuẩn bị đan chi, bát giác hồi hương, trầm hương, mộc hương. Cùng với thanh diêm, muối ăn, tiểu hồi, xuyên luyện tử nhục. Đem tất cả đi tán thành bột, rồi dùng với rượu uống lúc đói.

Điều trị dịch hoàn sưng đau:

Tán bột đan chi, quất hạch, tiểu hồi, ngô thù, mỗi ngày uống 4 – 8g.

Chữa dịch hoàn sưng đau:

Sử dụng hạt vải, hạt quýt, tiểu hồi, thanh bì với lượng bằng nhau. Rồi sao vàng, tán bột, ngày uống khoảng 3 lần, mỗi lần từ 6 – 8g với rượu trắng.