Hoàng liên

HOÀNG LIÊN – CHỮA SƯNG ĐAU MẮT, ĐỎ MẮT, ĐI TIỂU NHIỀU LẦN

Hoàng liên hay còn được biết đến với cái tên chi liên, vượng thảo, vận liên, xuyên nhã liên, chích đởm chi. Theo đông y, hoàng liên có tác dụng an thần, trấn can, giải độc kinh phấn, trừ thấp nhiệt ờ tỳ vị, khử nhiệt độc, chữa lo âu, đầu óc phiền muộn, hay hồi hợp, hoảng sợ. Cây có tên khoa học là Coptis teeta Wall, thuộc họ Hoàng liên – Ranunculaceae.

Hoàng liên chữa sưng đau mắt, đỏ mắt, đi tiểu nhiều lần, bỏng, viêm gan.

MÔ TẢ:

Hoàng liên thuộc loại thân thảo nhỏ, sống nhiều năm, cao từ 30 – 40cm. Thân mọc thẳng, phân nhiều nhánh phía trên. Lá mọc so le, ngoài mép có răng cưa, cuống lá dài từ 8 – 18 cm và có 3 – 5 lá chét.

Rễ hình trụ, màu vàng nhạt hoặc màu nâu, có nhiều rễ con. Rễ phình ra thành củ dài, hình dáng giống như chân gà. Mặt cắt của rễ màu vàng, bên trong có vị đắng.

Hoa màu trắng, có cán dài mọc lên từ rễ và thường ra hoa từ tháng 10 – 2 năm sau. Quả to, có cuống, khi chín sẽ có màu vàng, bên trong chứa khoảng 10 hạt màu nâu đen hay lục xám. Cây thường kết quả từ tháng 3 – 6 hàng năm. ( không copy dưới mọi hình thức).

PHÂN BỐ:

Cây thường mọc hoang ở các vùng núi cao như Sapa, Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn.

BỘ PHẬN DÙNG:

Rễ củ được sử dụng phổ biến để điều chế dược liệu chữa bệnh trong y học.

THU HÁI:

Mùa thu hái chính là vào mùa đông, đào những cây hoàng liên lên, cắt phần rễ chính đem rửa sạch, rồi phơi khô.

BÀO CHẾ:

Sau khi đào rễ về, đem rửa cho sạch bụi bẩn, ủ một lúc cho mềm rồi xắt thành lát mỏng. Mang đi phơi trong bóng râm cho khô, rồi dùng sống hoặc sao qua với rượu trước khi dùng.

BẢO QUẢN:

Dược liệu đã qua sơ chế, nên để ở nơi khô, mát, tránh để nơi ẩm ướt.

THÀNH PHẦN HÓA HỌC:

Theo nghiên cứu hiện nay, trong hoàng liên có chứa alcaloid, coptisin, columbamin palmatin, magnoflorin worenin. Chứa jatrorrhizin, berberrubine, worenine. Ngoài ra còn có magnofoline, ferulic acid, obakunone, obakulactone.

TÍNH VỊ:

Theo y học cổ truyền, hoàng liên có vị đắng, tính hàn và không chứa độc.

CÔNG DỤNG:

Có tác dụng điều trị lở loét, nổi mề đay, chàm da, đau mắt đỏ. Chữa mờ mắt, kiết lỵ, lở miệng, phiền táo, tiêu chảy do nhiệt, viêm họng. Trị đau bụng, giun chui ống mật, thủy đậu, nhọt độc, ho gà. Chữa sưng đau mắt, đỏ mắt, đi tiểu nhiều lần, bỏng, viêm gan virus cấp tính.

Hoàng liên trị đau bụng, giun chui ống mật, thủy đậu, nhọt độc, ho gà.

MỘT SỐ BÀI THUỐC:

Khi bị nổi mề đay, chàm da:

Chuẩn bị hoàng liên, khổ sâm, ngưu bàng tử, hoàng bá, mộc thông, mỗi vị 12g. Thêm 4g bạc hà, 16g mã đề, 16g sinh địa, bạch tiễn bì, phục linh, thương truật, mỗi vị 8g. Đem tất cả đi sắc thuốc, chia làm 3 lần uống trong ngày.

Điều trị lở loét:

Dùng 8g hoàng liên, 8g đỗ phụ, 8g hoàng bá, 12g chi tử, đem đi sắc, rồi lọc uống 2 lần một ngày.

Đối với bệnh trĩ ngoại:

Bài 1: Lấy một lượng vừa đủ bột hoàng liên với bột xích tiểu đậu. Đem bôi trực tiếp vào búi trĩ sẽ giúp tiêu sưng, giảm đau.

Bài 2: Dùng hoàng liên, trạch tả, hoàng bá, xích thược mỗi loại 12g. Thêm 16g sinh địa, đào nhân, vân quy, đại hoàng, mỗi vị 8g, đem sắc uống 3 lần trong ngày.

Trị tiêu lỏng nhiều lần sau khi lên sởi:

Dùng hoàng liên, củ sắn dây, cam thảo, châu ma, bạch thược với lượng vừa đủ, rồi sắc nước đặc uống.

Chữa tiêu khát và hay đi tiểu nhiều lần:

Đem sắc hoàng liên, mạch môn đông, ngũ mai tử, trên lửa nhỏ, rồi chia làm 3 lần uống hết trong ngày.

Đối với chứng nga khẩu sang:

Sử dụng 8g hoàng liên và 1 chỉ thạch xương bồ, rồi sắc t với 3 bát nước, lấy 1 bát, đem uống khi còn ấm.

Điều trị sốt cao, đi cầu ra máu mủ:

Cần có 4g hoàng liên, 8g mộc hương, 12g nghiệt bì, 12g bạch đầu ông, 12g bạch lạc, 12g cát căn. Sau đó đem tất cả các vị đi sắc uống hàng ngày.

Chữa ốm nghén:

Chuẩn bị 4g hoàng liên, 4g tô diệp, 6g bán hạ chế, 6g trần bì, 8g trúc nhự. Mang đi sắc với 1 lít nước, đến khi cạn còn 1/3, mỗi ngày dùng từ 2 – 3 lần.

Khi bị giun chui ống mật:

Cần có hoàng liên, nghiệt bì, đảng sâm, vân quy, mỗi vị 12g. Thêm 2g tế tân, 5 quả ô mai, quế chi, hoàng liệt, can khương, mỗi loại 8g. Rồi sắc cùng 1 lít nước, đem chia làm 3 lần uống trong ngày.

Chữa nôn ói ra máu, chảy máu cam:

Dùng 8g hoàng liên, 12g đỗ phụ, 16g đại hoàng, sắc nước đặc uống trong ngày.

CHÚ Ý:

Những trường hợp không nên dùng:

Khí hư, thiếu máu, suy nhược tỳ vị, mất ngủ sau sinh, phiền nhiệt táo khát, huyết hư gây sốt. Còn có trẻ em bị lên đậu, âm hư, chân âm bất túc, hư tiết tả, phụ nữ mang thai và người đang cho con bú.

Dược liệu kiêng kỵ với những vị sau:

Thịt lợn, cúc hoa, bạch cương tàm, huyền sâm, ngưu tất, nguyên hoa, bạch tiễn bì.