CÂY XUYÊN KHUNG – NỘI HÀN, BỔ HUYẾT

Theo nhiều ghi chép trong các cuốn sách về Y học cổ truyền Xuyên khung được biết đến với nhiều tên gọi khác nhau như: Khung Cùng (theo Bản Kinh), Hương Thảo (theo Ngô phổ bản thảo), Sơn Cúc Cùng (theo Tả truyền), Hồ Cùng, Mã Hàm khung cùng (theo Biệt lục), Tước não khung, Kinh Khung (theo Bản thảo đồ kinh), Qúy cùng (theo Trân châu nang), Phủ Khung (theo Đan khê tâm pháp)… Mặc dù có nhiều tên gọi khác nhau nhưng Xuyên khung là tên gọi phổ biến của vị thuốc này.

Cây xuyên khung bổ Can huyết, nhuận Can táo

Tên khoa học: Ligusticum wallichii Franch

Mô tả:

Cây xuyên khung là 1 loại cây thảo, sống lâu năm. Thân mọc thẳng, giữa ruột rỗng, mặt ngoài có đường gân dọc. Lá mọc so le, kép 2-3 lần, lá chét có 3-5 đôi, cuống dài, phiến lá rách sâu, khi dùng tay vò ra có mùi thơm, cuống lá dài 9-17cm, phía dưới ôm lấy thân. Hoa họp thành tán kép, cuống tán phụ ngắn chừng 1cm, hoa nhỏ, mầu trắng. Quả loại song bế, hình trứng. Thu hái: Cây trồng sau 2 năm mới bắt đầu thu hoạch.

Phần dùng làm thuốc: Củ (thân rễ) phơi hay sấy khô của cây Xuyên khung (Rhizoma ligustici Wallichi). Lựa củ to, vỏ ngoài đen vàng, thái lát ra thấy vàng trắng, mùi thơm đặc biệt, không thối nát, chắc, nặng là tốt.

Phân bố và thu hái:

Được trồng nhiều ở các tỉnh miền núi, nơi có khí hậu mát, lạnh như: Hà Giang, Lào Cai, Vĩnh Phúc (Tam Đảo). Cây trồng sau 2 năm mới bắt đầu thu hoạch.

Công dụng:

Ôn trung nội hàn

Bổ huyết

Sấu Can khí, bổ Can huyết, nhuận Can táo, bổ phong hư Nhuận táo, chỉ tả lỵ, hành khí, khai uất

Điều hòa mạch, phá trưng kết, súc huyết, tiêu huyết ứ.

Hành khí, khai uất, khứ phong, táo thấp, hoạt huyết, chỉ thống.

Hoạt huyết, hành khí, khứ phong, chỉ thống.

Hoạt huyết, hành khí, khu phong, chỉ thống.

Xuyên Khung Trị các chứng hàn khí, ngực bụng đau

Chủ trị :

Trị đầu đau do phong hàn nhập vào não, đau nhức do hàn, khớp bị đau, co rút, phụ nữ huyết bị bế, không con.

Trị các chứng hàn khí, ngực bụng đau, trúng ác khí, thình lình bị sưng đau, hông sườn đau, chân răng ra máu

Trị lưng đùi mỏi yếu, bán thân bất toại, nhau thai không ra, bụng đau do lạnh

Trị phong hàn, đầu đau, chóng mặt, hông sườn đau, bụng đau, đau nhức do hàn, kinh bế, sinh khó, sinh xong huyết bị ứ gây đau, mụn nhọt.

Trị Can kinh bất điều, kinh bế, hành kinh bụng đau, trưng hà, bụng đau,ngực sườn đau như kim đâm, té ngã sưng đau, đầu đau, phong thấp đau nhức.

Trị kinh nguyệt rối loạn, kinh bế, hành kinh bụng đau, sinh khó, sau khi sinh bụng đau, ngực sườn đau tức, tay chân tê dại, mụn nhọt đau nhức, chấn thương té ngã, đầu đau, phong thấp tý.