CÂY BÁCH HỢP – ĐIỀU TRỊ HO LAO, PHỔI

Cây Bách Hợp Chữa Các Bệnh

Bách hợp, theo Đông y có vị ngọt nhạt, tính mát, có công năng dưỡng âm nhuận phế, thanh tâm, an thần, giải độc, nhuận tràng, lợi đại tiểu tiện,… Thường dùng làm thuốc bổ, chữa ho, ho khan hoặc ho có đờm quánh, viêm phế quản, thần kinh suy nhược, mất ngủ,… Dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc bột.

Cây Bách Hợp Chữa Các Bệnh

Tên khác: Cây Bách hợp có tên gọi là cây tỏi rừng, Bách hợp, khẻo ma, kíp pá, cà ngái dòi.

Tên khoa học:

Bulbus Lili – Lilium browii F.F. Br. var. colchesteri Wils. Họ Hành Tỏi (Liliaceae)

Mô tả:

Cây bách hợp là cây cỏ sống nhiều năm, mùa xuân nảy dọc cao 0,5 – 1,2m. Thân hành to màu trắng, sống nhiều năm. Lá mọc so le, hình mác thuôn, mép nguyên, nhẵn dài 2-15cm, rộng 0,5-3,5cm, cuống ngắn tựa lá trúc mà dày. Mùa hè nở hoa ở ngọn, hoa to dạng ống, hoặc hình loa kèn dài 14-16cm, có 6 cánh màu trắng hơi hồng, cuống dài 3-4cm. Quả nang dài 5-6cm.

Cây ra hoa vào tháng 5-7, có quả vào tháng 8-10. Ở nước ta, bách hợp phân bố tại các tỉnh Lai Châu, Lào Cai, Lạng Sơn, Hà Giang, Kon Tum và cũng có ở nước láng giềng Trung Quốc.

Cây bách hợp có tác dụng nhuận phế, tiêu đờm, trừ ho…

Nơi sống và thu hái:

Cây hoa mọc hoang ở các trảng cỏ và bờ nương rẫy vùng núi cao trên 1.000 m (Cao Bằng, Lạng Sơn, Sơn La, Lai Châu, Lào Cai, Hà Giang…) cũng có nơi trồng để lấy thân hành ăn. Người ta trồng bằng giò cây như phương pháp trồng hành tỏi. Sau một năm thu hoạch thường người ta ngắt hết hoa để cho củ to. Thu hoạch củ vào cuối mùa hè, đầu thu, khi cây bắt đầu khô héo. Ðào về rửa sạch, tách riêng từng vẩy, nhúng nước sôi 5-10 phút cho vừa chín tái, rồi đem phơi hay sấy khô.

Tính vị, tác dụng:

Bách hợp có vị đắng tính hàn, có tác dụng nhuận phế, tiêu đờm, trừ ho, dưỡng tâm, an thần, thanh nhiệt, lợi tiểu.

Cây hoa bách hợp chứa tinh bột, protein, chất béo, vi lượng colchicine, có tác dụng kháng virus HIV, trị ho lao phổi, phù thũng…

Bộ phận dùng làm thuốc: là thân hành, thu hái vào cuối mùa hạ đầu mùa thu, khi cây bắt đầu khô héo, rửa sạch, tách vảy, đồ nóng hoặc nhúng vào nước sôi 5 – 10 phút, phơi hoặc sấy khô hoặc sao tẩm với mật ong. Dược liệu có màu trắng ngà hay vàng nhạt, cứng, có đường gân ở trong, dễ bẻ gãy, vị hơi đắng, nhớt.

Thành phần hóa học chính:

Tinh bột (30%), protid (4%), lipid (0,1%), vitamin C, alcaloid. Công dụng: Chữa ho nhiều do lao, thổ huyết, mệt mỏi, hồi hộp.

Công dụng, chỉ định và phối hợp:

Chữa lao phổi, ho khan hoặc ho có đờm quánh, ho ra máu, viêm phế quản, sốt, thần kinh suy nhược. Còn dùng chữa tim đập mạnh, phù thũng.

Cách dùng:

Ngày dùng 8-20g dạng thuốc sắc hoặc bột. Khi chữa ho, đau ngực, lao phổi, ho ra máu, thường dùng tươi giã nát, ép nước uống

Chủ trị:

Ho lao, thổ huyết, đau tim, phù thũng, đau cổ Họng, đau bụng.

Phế âm suy kèm hoả vượng biểu hiện như ho và ho ra máu: Dùng Bách hợp với Huyền sâm, Xuyên bối mẫu và Sinh địa hoàng trong bài Bách Hợp Cố Kim Thang.

Giai đoạn cuối của bệnh do sốt gây ra kèm nhiệt tồn biểu hiện như kích thích, trống ngực mất ngủ và ngủ mơ: Dùng Bách hợp với Tri mẫu, Sinh địa hoàng trong bài Bách Hợp Địa Hoàng Thang

Đơn thuốc theo kinh nghiệm:

Chữa triệu chứng đau ngực thổ huyết: Bách hợp giã nát vắt lấy nước uống

Chữa viêm phế quản các chứng ho: Bách hợp 30g, Mạch môn 10g, Bạch bộ 8g, Thiên môn10g, Tang bì 12g,ý dĩ 15g, nước 1000lít. Sắc còn lại 400ml, chia 3 lần uống trong ngày.

Cây bách hợp có vị đắng tính hàn

Bài thuốc chữa bệnh từ bách hợp:

– Thang Bách hợp cố kim: bách hợp 4g, bạch thược 4g, đương quy 4g, xuyên bối mẫu 4g, sinh địa 8g, thục địa 12g, mạch môn 6g, huyền sâm 3g, cát cánh 3g, cam thảo 4g. Sắc uống ngày 1 thang. Trị phế hư sinh ho, âm hư hoả vượng, họng khô đau, ho ra đờm có dính máu, lưỡi đỏ ít rêu, mạch đập yếu.

– Bách hoa cao: bách hợp, khoản đông hoa liều lượng bằng nhau. Tất cả tán bột mịn, luyện với mật làm hoàn. Ngày 3 lần, mỗi lần 12g sau khi ăn, nhai nhỏ thuốc rồi chiêu bằng nước gừng hoặc nước đun sôi. Trị phổi khô sinh ho, đờm có máu.

– Dưỡng tâm an thần:

+Thang bách hợp tri mẫu: bách hợp 24g, tri mẫu 12g. Sắc uống.

+ Thang bách hợp địa hoàng: bách hợp, sinh địa, liều lượng bằng nhau. Sắc uống.

Cả hai đơn này trị bệnh viêm khí phế quản khô, thời kỳ cuối, người bệnh có lo lắng, hoảng hốt, mất ngủ.

– Thang bách hợp ô dược: bách hợp 63g, ô dược 12g. Sắc uống. Trị đau dạ dày mạn tính, bụng trướng đầy. Nếu dạ dày lạnh, thêm cao lương khương 4g; nếu đau bụng nhiều, thêm diên hồ sách 12g. Có thể làm viên hoàn.

Món ăn bài thuốc có bách hợp:

– Nước ép hoặc nước sắc bách hợp: bách hợp tươi 100g giã ép lấy nước hoặc pha nước uống. Dùng cho các bệnh phổi có khái huyết, đàm huyết.

– Cháo bách hợp: bách hợp 30g, gạo tẻ 60g, đường trắng lượng thích hợp. Cho gạo, bách hợp, nước vào xoong hầm nhừ, cho thêm đường trắng khuấy đều. Dùng cho các trường hợp ho khan đờm dính ít, hồi hộp, đánh trống ngực, kích ứng, hốt hoảng.

– Phổi lợn hầm đảng sâm, bách hợp: phổi lợn 250g, đảng sâm 15g, bách hợp 30g. Tất cả cho vào nồi, thêm nước, hầm nhừ, bỏ bã thuốc, thêm muối mắm, gia vị. Dùng cho các trường hợp viêm khí phế quản mãn, ho tái lại dai dẳng lâu ngày.

– Bách hợp, kê tử thang: bách hợp 7 củ, lòng đỏ trứng gà 1 cái. Ngâm bách hợp trong nước 10-12 giờ, rửa sạch, cho nước sạch đun sôi, vớt bỏ váng, sau đó cho lòng đỏ trứng gà vào khuấy đều đun sôi lại, uống. Dùng cho người bệnh suy nhược thần kinh, rối loạn thần kinh chức năng.

Kiêng kỵ : Không dùng trong các trường hợp ho do phong, hàm xâm nhiễm hoặc tiêu chảy do Tỳ Vị bị hàn.