Can tất

CAN TẤT – CHỮA ĐAU TRONG BỤNG DO Ứ HUYẾT VÀ SẢN HẬU XANH XAO

Can tất hay còn được gọi là cây sơn, sơn khô. Theo đông y, can tất có tác dụng trị sản hậu xanh xao, phù thủng, đau nhức do khí huyết không đều sinh phù, trị ngũ lao, thất thương, có tác dụng bổ ích. Dược liệu có tên khoa học Rhus vernicifera D.C, thuộc họ Anacardiaceae.

Can tất điều trị đau ở vùng tim, sườn bụng, tích tụ trệ khí

Mô tả:

Cây sơn thuộc loại cây nhỡ và lá kép lông chim lẻ có 3 – 6 đôi lá chét. Lá chét mỏng, nhẵn có mặt dưới màu xanh nhạt. Có phiến hình thuôn mũi mác nhọn đầu và phần gốc không đều nhau.

Hoa thường họp thành những chùy đơn, nhẵn hoặc hơi có lông. Có đài hợp, ở phía trên xẻ thành những răng hình bầu dục rộng. Tràng có chiều dài gấp 3 lần răng của đài. Nhị 5, có chỉ nhị mảnh và thường dài bằng cánh. Quả hạch, hơi dẹt, cây ra hoa vào tháng 4 và quả chín vào tháng 11.

Can tất thực chất là nhựa ở cây sơn chảy ra thành khối. Cây càng lâu năm càng tốt, nhựa khô cứng, bóng đen là loại có chất lượng tốt. (không copy dưới mọi hình thức).

Phân bố:

Cây thường tập trung nhiều ở Phú Thọ và trên các đồi miền Bắc nước ta. Ngoài ra cây còn mọc hoang ở trong rừng, lương rẫy.

Bộ phận dùng:

Dùng mủ, nhựa để điều chế làm thuốc chữa bệnh.

Sơ chế:

Đem can tất đi giã nhỏ, sao nóng rồi mới dùng, vì nếu không thì sẽ hại tới trường vị. Hoặc sơn nước nấu khô, cũng có khi đốt tồn tính. Sơn khô để được lâu thì càng tốt, còn muốn xông thì để sống rồi đốt lấy khói. Còn dùng sống thì đem giã nát sơn khô sao cho bay hết khói là được.

Bảo quản:

Dược liệu đã qua sơ chế cần để trong bình thủy tinh kín, để nơi cao ráo. Tránh những nơi ẩm mốc, mối mọt và nơi có nhiều nấm mốc.

Tính vị:

Theo đông y, can tất có vị cay, tính ấm và có chứa độc.

Công dụng:

Có tác dụng trị sản hậu xanh xao, phù thủng, đau nhức là do khí huyết không đều sinh phù. Chữa hầu tý, cổ độc, lở loét ở vùng hạ bộ. Trị đau ở vùng tim, sườn bụng, tích tụ trệ khí. Chữa đau trong bụng do ứ huyết, giết các loại sán trong ruột.

Chữa đau trong bụng do ứ huyết, giết các loại sán trong ruột.

Một số bài thuốc:

Đối với ngũ lao, thất thương:

Chuẩn bị can tất, bá tử nhân, sơn thù du, toan táo nhân, với lượng bằng nhau. Rồi đem đi tán thành bột, trộn với mật làm thành viên hoàn. Với kích thước bằng hạt ngô đồng, mỗi ngày 2 lần, mỗi lần lấy 14 viên uống với rượu nóng.

Điều trị hầu tý:

Sử dụng can tất đốt lấy khói, sau đó dùng ống xông trực tiếp vào họng.

Chữa trị cổ độc:

Dùng sơn sống trộn bột bình vị tán, rồi làm hoàn to bằng hạt ngô đồng. Mỗi lần dùng khoảng 70 – 100 viên, uống với rượu nóng khi đói.

Khi bị lở loét ở vùng hạ bộ:

Dùng sơn sống bôi trực tiếp vào vùng bị bệnh.

Đối với giun sán gây ra kinh giản:

Chuẩn bị can tất, mang đi sao qua cho hết khói, rồi trộn với bạch vu di, 2 vị bằng nhau. Sau đó đem đi tán bột, uống với nước cơm, mỗi lần lấy khoảng 1/2 muỗng cà phê.

Điều trị các loại đau ở vùng tim, sườn bụng tích tụ trệ khí:

Lấy 30g can tất để trong ống đã khô, rồi giã nát, sao cho hết khói. Sau đó mang đi tán thành bột, lấy giấm nấu với bột gạo. Làm hoàn bằng hạt ngô đồng, mỗi lần dùng 5 – 9 viên uống với rượu nóng.

Khi sản hậu xanh xao, phù thủng, đau nhức:

Đem can tất, đại mạch nha, với lượng bằng nhau đi tán bột. Rồi lấy nồi đất sạch mới xếp đầy vào, lấy đất bùn trộn muối trét thật kín. Nấu cho đến khi đỏ chảy lên, rồi để nguội cho hết độc mới tán bột. Mỗi lần lấy 3 – 6g uống với rượu nóng.

Chữa đau trong bụng do ứ huyết:

Cần có can tất, đào nhân, đương quy, hồng hoa, tô mộc, mẫu đơn bì, ngũ linh chi, diên hồ sách, ngưu tất. Rồi đem tất cả đi sắc nước uống trong ngày. Nếu sản hậu cảm hàn máu đổ xuống chưa dứt kết thành cục thành khối gây đau, thì cho thêm 2 vị can khương và trạch lan vào.

Dùng để giết các loại sán trong ruột:

Chuẩn bị can tất, mẫu đơn bì, tục đoạn, xích thược dược, đào nhân, nhu hương, một dược. Thêm hồng hoa, diên hồ sách, miết giáp đi sắc nước uống. Trường hợp kèm theo ứ huyết đau ở vùng bụng rốn, sợ lạnh không phát sốt thì cho thêm quế vào.

Những người bị dị ứng sơn:

Sử dụng hoa khế, lá khế đem đi sắc uống, đồng thời bên ngoài tắm rửa