BỐI MẪU – NHUẬN PHẾ, HÓA ĐÀM

Bối mẫu được coi như một vị thuốc quý trong Y học Trung hoa cổ truyền, ở đất nước nghìn năm văn hóa có lịch sử lâu đời này, Bối mẫu có hẳn những câu truyện kể về sự kỳ diệu của nó trong việc chữa trị bệnh tật của con người được truyền từ đời này qua đời khác, vậy vị thuốc này quý giá ở chỗ nào và tác dụng ra sao hãy cùng chúng tôi tìm hiểu cụ thể hơn các bạn nhé.

Bối mẫu trị ho khan không có đàm, tràng nhạc

Tên dược: Bulbus fritillariae cirrhosae

Mô tả:

– Bối mẫu gồm 2 loại:

+ Xuyên bối mẫu: XBM (Fritillaria roylei Hook) là loại cây mọc lâu năm, cao chừng 40- 60cm. Lá gồm 3-6 lá mọc vòng, đầu lá cuộn lại. Hoa hình truông chúc xuống đất, dài 3,5 đến 5cm, ngoài màu vàng lục nhạt. Có ở Tứ xuyên, Trung Quốc, vì vậy gọi là Xuyên bối mẫu.

+ Triết Bối mẫu: TBM (Fritillaria verticillata Willd var Thunbegri Baker): Cây này khác Xuyên bối mẫu ở chỗ lá hẹp hơn, 3-4 lá mọc vòng và dài 2-3cm. Cây này có ở Triết giang nên gọi là Triết bối mẫu hoặc Tượng bối mẫu.

– Bộ phận dùng: củ

Phân bố, thu hái và chế biến:

– Là loài cây mới chỉ phát hiện ở Trung Quốc Việt Nam chưa có loài dược liệu này nên vẫn phải nhập khẩu từ Trung Quốc, ở Trung quốc Xuyên bối mẫu được tìm thấy nhiều ở tỉnh Tứ Xuyên, TBM được tìm và cho sản lượng nhiều ở tỉnh Triết Giang.

– Xuyên bối mẫu: được đào về vào khoảng tháng 8 – 10 hàng năm, đem rửa sạch phơi khô.

– TBM: đào dò về sau tiết lập hạ, rửa sạch, rồi lựa loạt lớn thì tách thành tép riêng, bỏ vỏ ngoài, cho vôi vào để hút chất nhựa, rồi phơi nắng hoặc sấy khô gọi là ‘Nguyên Bảo Bối’, loại nhỏ gọi là ‘Châu Bối’. Loại to thường tốt hơn loại nhỏ. Có nơi dùng thứ nhỏ màu trắng đầu nhọn là thứ tốt nhất gọi là Tiêm Bối.

Mô tả dược liệu:

– XBM: sản xuất ở Tứ xuyên, hình cầu dẹt hoặc gần hình cầu viên chùy, hợp thành bởi 2 phiến lá vảy dầy mập lớn nhỏ và 2 phiến vảy nhỏ bọc bên trong, dày khoảng 2-3 phân, vùng đầu nhọn, vùng dưới rộng, hai phiến lá bên ngoài thể hiện hình tròn trứng trong lõm ngoài lồi hơn, phẳng trơn màu trắng, 2-3 phiến cánh trong nhỏ dài hẹp màu vàng nhạt có chất bột có chất bột. Loại sản xuất ở huyện Tòng xuyên như dạng bồng con, hình tròn bóng trơn sạch sẽ, hơi ngọt, vị này tương đối tốt nên được gọi là Chân trâu Bối mẫu.

Bối mẫu có vị đắng tính lạnh.

– TBM: sản xuất ở Tượng Sơn (Triết Giang) cho nên người ta gọi là Tượng BM, hình tròn hơi giống bánh bao, hợp thành 2 phiến lá vảy dầy mập và vài phiến lá vảy nhỏ bọc bên trong, lớp ngoài phiến vảy mọc dài như dạng nguyên bửu (vàng xưa) đường kính khoảng 2,5-3cm đến hơn 3cm, mặt ngoài màu trắng phấn, vùng vỏ tàng dư ghé màu vàng nhạt nâu. Triết bối mẫu nguyên vẹn chính giữa có 2-3 lá vẩy nhỏ héo teo, mặt bên ngoài màu xám trắng thường có vết đốm màu vàng nhạt. mặt bên trong màu nâu có chất bột giòn. Các loại Bối mẫu trắng nặng nhiều bột, khô, không đen không mốc mọt, hoặc vụn nát là tốt.

Tính vị, quy kinh:

– Tính vị: XBM có vị ngọt tính hơi lạnh; TBM có vị đắng tính lạnh.

– Quy kinh: XBM và TBM đều vào kinh Tâm, Phế.

Tác dụng, chủ trị:

– XBM: có tác dụng nhuận phế, hóa đàm, chỉ khát, tán kết (Trung Dược Học).

– TBM: có tác dụng thanh Phế, hóa đàm chỉ khát, tán kết (Trung Dược Học).

– Chủ trị: Trị ho do nhiệt đàm, âm hư phế táo, ho khan không có đàm, tràng nhạc, hạch đàm, mụn nhọt sưng tấy.

– Liều dùng: Dùng từ 4 – 12g. Tán bột uống 2 – 4g

Một số bài thuốc ứng dụng:

Trị đàn bà có thai, ho: Bối mẫu (bỏ tim), Miến sao vàng, tán bột, sao với đường cát hồ làm viên to bằng hạt súng. Mỗi lần ngậm nuốt 1 viên.
Trị có thai mà tiểu khó: Bối mẫu, Khổ sâm, Đương qui đều 160g, tán bột, làm viên với mật to bằng hạt đậu lớn. Mỗi lần uống 3 – 10 viên (Quỷ Di Phương).
Trị sữa không xuống: Bối mẫu, Tri mẫu, Mẫu lệ, đều bằng nhau, tán bột. Mỗi lần 4g, với nước hầm giò heo ngày 2 lần.
Trị nước mắt sống chảy làm mắt lem nhem: Bối mẫu 1 củ, Hồ tiêu 7 hạt, tán bột, điểm vào mắt.
Trị vú sưng giai đoạn đầu: Bối mẫu uống 8g với rượu, bóp sữa ra thì thông (Dương Nhân Trai Trực Chỉ Phương).
Trị dịch hoàn đau nhức do sưng tấy: Bối mẫu, Bạch chỉ, hai vị bằng nhau, tán bột. Uống với rượu hoặc sắc với rượu uống , còn bã đắp lên nơi đau (Vĩnh Loại Kiềm Phương).
Trị vú mới bị sưng: Bối mẫu, Thiên hoa phấn, mỗi thứ 12g, Bồ công anh 20g, Liên kiều 12g, Thanh bì 8g, Đương quy 12g, Lộc giác giao 12g sắc uống (Tiêu Ung Tán Độc Thang – Lâm Sàng Thường Dụng Trung Dược Thủ Sách).

* Lưu ý:

1. Tỳ, vị hư hàn, có thấp đờm thì không nên dùng.
Không dùng phối hợp với Phụ tử, Ô đầu.
Với những bài thuốc ứng dụng nêu trên đối với người bệnh chỉ để tham khảo, khi dùng phải có đơn và hướng dẫn cụ thể.