Bồ hoàng

BỒ HOÀNG – CHỦ TRỊ HOẠT HUYẾT, KHỦ Ứ, LƯƠNG HUYẾT, CHỈ HUYẾT

Bồ hoàng có công dụng hoạt huyết, khử ứ, lương huyết, chỉ huyết. Đồng thời có tác dụng tiêu sưng ra mủ. Trị thống kinh do ứ huyết, đau ứ hoặc rong kinh sau khi sinh; ứ đau do té ngã, chấn thương, sưng, làm mủ, họng sưng đau. Xuất huyết bên ngoài do ngoại thương, đắp lên.

Bồ hoàng hay còn biết đến với tên gọi là cây cỏ nến, Bồ đào, Hương bồ, Bông nên, Bông liễng. Hương bồ, Cam bố, Tiếu thạch Sanh bồ hoàng, Sao bồ hoàng, Bồ hoàng thái.

Bồ hoàng có tên khoa học là: Typha Angustata Bory Et Chaub. Thuộc họ khoa học: Typhaceae.

Bồ hoàng trị thống kinh do ứ huyết, đau ứ hoặc rong kinh sau khi sinh

Mô tả:

Bồ hoàng là cây thảo cao khoảng 1,5 – 3m. Thân tròn lá hình bàn dài, mọc thành 2 hàng và có bẹ to. Hoa đơn tính cùng gốc, hoa họp thành bông riêng biệt và thường nằm trên một trục chung; bông đực ở bên trên, bông cái ở bên dưới, hai bông cách nhau một khoảng ngắn. Cả cụm hoa nhìn như một cây nến màu đỏ. Nhị ở hoa đực bao bởi lông ngắn màu vàng có rất nhiều hạt phấn. Bông cái có cột nhụy dài, nhiều lông trắng và bầu có hình chỉ. Quả nhỏ hình thoi, mở dọc khi chín.

Cách phân biệt:

1- Cây cỏ nến nam (Tên khoa học: Typha javanica Graebn) cần phân biệt tránh nhầm lẫn. Là cây thảo cao kho ảng 1,3 – 2,2m thân cứng, lá hẹp đầu thuôn. Khoảng cách từ bông hoa đực tới bông hoa cái là 1,2 – 4cm. Bông đực có hình trụ dài, lông màu hung, nhị có chỉ mảnh ngắn, bao phấn hình chỉ và hạt phân nhỏ màu vàng. Bông cái đỏ hơn ở loài trên, hình trụ cột nhụy dài, có nhiều lông mảnh, bầu có đầu nhụy màu nâu. Có quả vào tháng 1-2. Cây mọc nhiều ở Miền nam Việt Nam. Mầm cây non và nhị hoa có thể ăn được. Lông vàng và nhị hoa được dùng làm thuốc như cây Cỏ nến trên.

2- Người ta còn dùng Cây Typhaorientalis G.A Stuart chính là cây Cỏ nến cao khoảng 1,5 – 3m. Cây có thân rễ lá dài hẹp, hoa đơn tính cùng gốc và họp thành bông riêng cách nhau khoảng từ 0,6 – 5,5cm; cùng nằm trên cùng một trục chung. Bông đực ở trên và bông cái ở dưới. Nhị của hoa đực bao bọc những lông ngắn màu vàng nâu; bông cái lông nhạt hơn nhưng quả nhỏ, hình thoi, khi chín quả mở theo chiều dọc.

3- Cây bồ hoàng cũng đư ợc gọi là cây Thạch Xương bồ (Acorus gramineus Soland) thế nên chúng ta cần phân biệt để tránh nhầm lẫn.

Phân bố:

Cây mọc ở khắp nơi, những nơi có đầm lầy ở Việt Nam.

Thu hái, sơ chế:

Chọn lặng gió vào tháng 4 để thu hoạch, cắt hoa rồi phơi khô, thứ vàng là tốt nhất. Dùng cối nghiền sạch lông và tạp chất, phơi lấy hột nhỏ phơi khô.

Bộ phận dùng làm thuốc:

Dùng phấn hoa đực đã phơi khô. Dùng cả nhị đực.

Mô tả dược liệu:

Chất bột nhẹ có màu vàng tươi, khi quan sát dưới kính hiển vi hạt hoa giống hình cầu và hình bầu dục. Phấn hoa trong bột hình sợi dài khoảng 1,5mm có màu vàng đất hoặc màu nâu nhạt. Loại cỏ màu vàng óng ánh, khô hạt nhỏ nhẹ xốp không lẫn tạp chất là thứ tốt, thứ phơi nâu là kém.

Bào chế:

Bọc 3 lần giấy nước cho sắc vàng, rồi để nửa ngày sấy khô. Dùng sống thì không cần bào chế, dùng chín thì phải sao qua.

Bảo quản:

Dễ bị hút ẩm sinh mốc, khi đem phơi phải bọc trong giấy mỏng để khỏi bay. Tránh nóng quá sẽ dễ biến chất. Nên đựng trong lọ kín.

Tính vị:

Vị ngọt, tính bình.

Qui kinh:

Vào kinh Can, Tỳ, Tâm bào lạc.

Công dụng:

Bồ hoàng có công dụng hoạt huyết, khử ứ, lương huyết, chỉ huyết. Đồng thời có tác dụng tiêu sưng ra mủ.

Trị thống kinh do ứ huyết, đau ứ hoặc rong kinh sau khi sinh; ứ đau do té ngã, chấn thương, sưng, làm mủ, họng sưng đau. Xuất huyết bên ngoài do ngoại thương, đắp lên.

Liều dùng:

Dùng từ 3 – 9g

Trị xuất huyết bên ngoài do ngoại thương, đắp lên.

Kiêng kỵ:

Những người âm hư, không bị ứ huyết không được dùng.

Cách dùng:

Khi dùng sống có tác dụng lợi tiểu, tiêu viêm, tiêu ứ huyết, hành huyết. Sao đen thì có tác dụng cầm máu, bổ huyết.

Một số bài thuốc:

Lở láy dưới bộ hạ:

Dùng bồ hoàng bôi vào ngày 3-4 lần thì khỏi.

Mủ trong lỗ tai hay chảy ra:

Dùng Bồ hoàng tán bột rắc vào.

Chảy máu cam ra khắp tai, miệng:

Dùng Bồ hoàng, A giao sao chảy thành hạt. Mỗi thứ nửa lượng lần uống 2 chỉ với nước và 1 chén nước sắc Địa hoàng. Dùng uống lúc nóng, nơi chảy máu, bịt lại để cầm máu.

Mửa ra máu bất luận già hay trẻ:

Bồ hoàng tán bột uống nửa chỉ với nước sinh địa tùy theo lớn nhỏ để phân lượng hoặc bỏ vào một ít tóc rối bằng Bồ hoàng cũng có thể trị được chứng trẻ em đái ra máu.

Tức do bí tiểu:

Lấy vài bọc Bồ hoàng để bên trên thắt lưng chỗ có thận xong chổng đầu xuống hai chân lên trời từ từ thì thông.

Ứ huyết do băng ở bên trong:

Bồ hoàng tán nhỏ 2 lượng, mỗi lần uống 1 thìa khi nào ngưng thì thôi.

Xuất huyết ruột:

Dùng Bồ hoàng tán bột dùng 1 thìa canh sắc uống ngày 3 lần.

Trị kinh bế do ứ huyết, đau vùng bụng dưới, tất cả các loại đau do ứ huyết:

Bồ hoàng, Ngũ linh mỗi vị 9g, đem tán bột. Mỗi lần uống 6g, ngày uống 2 lần với rượu nóng.

Mửa, khạc ra máu:

Dùng Bồ hoàng đã tán bột 2 lượng, uống với rượu hoặc uống với nước lạnh hàng ngày; lần 3 chỉ sao.

Chảy máu do đâm chém lịm ngất gần chết:

Dùng Bồ hoàng nửa lượng, uống với rượu nóng.

Động thai muốn sinh nhưng chưa đủ tháng:

Dùng Bồ hoàng 2 chỉ uống với nước giếng.

Kích đẻ:

Dùng Bồ hoàng, Địa long rửa sạch, sấy khô, Trần bì, Quất bì, mỗi thứ lượng bằng nhau đem tán bột để riêng từng thứ. Đợi khi nào sắp sinh thì sao 1 chỉ với nước mới múc lên dưới sông vào thì sinh mau.

Trị nhau không ra:

Dùng Bồ hoàng 2 chỉ uống với nước giếng.

Đau nhức các khớp:

Dùng Bồ hoàng 8 lượng, Chế phụ tử 1 lượng; tất cả đem tán bột mỗi lần uống 1 chỉ với nước ngày uống 1 lần.