Tiểu Kế

TIỂU KẾ – TRỊ MỤN NHỌT, ĐÒN NGÃ TỔN THƯƠNG, VIÊM MỦ DA

Tiểu kế hay còn được biết đến với cái tên miêu kế, thích kế thái, thích nhi thái, thiên châm thảo. Theo đông y, tiểu kế có tác dụng lương huyết, chỉ huyết, giải độc tiêu ung, chữa nục huyết, thổ huyết. Cây có tên khoa học là Cephalonoplos segetum (Bge.) Kitam, thuộc họ Hoa Cúc (Asteraceae).

Tiểu kế điều trị vô kinh, bệnh đường tiết niệu, viêm vú.

MÔ TẢ:

Tiểu kế thuộc loại thân thảo, sống lâu năm. Cây có chiều cao trung bình vào khoảng 0.6 – 1 m. Rễ có dạng hình trụ, to gần bằng ngón tay.

Phần thân thẳng đứng, bên trên chứa các rãnh dọc. Toàn thân được phủ một lớp lông trắng hơi bạc. Có lá mọc so le, phần cuống rất ngắn đôi khi không cuống.

Gốc lá tròn, phần đầu thuôn nhọn ngoài mép có răng không đều. Lá chứa nhiều gai nhỏ mềm sắc. Mặt bên trên thì có màu lục sẫm, còn mặt dưới thì chứa lông trắng bạc.

Cụm hoa thường mọc ở kẽ lá và đầu cành thành các đầu tròn. Đa số là mọc đơn độc, lá bắc xếp thành nhiều bàng không đều. Những lá phía ngoài nhọn sắc, chứa rất nhiều hoa.

Hoa:

Hoa lưỡng tính, có màu chính là tím hồng. Phần mào lông màu trắng bẩn, tràng hoa có ống loe. Mỗi bông gồm 5 cánh cùng nhị 5 và bầu nhẵn.

Quả bế, có dạng thuôn, dẹt bên ngoài nhẵn và có 5 khía mờ. ( không copy dưới mọi hình thức).

PHÂN BỐ:

Cây sinh sống và phát triển tại các vùng ôn đới phía Bắc bán cầu. Thường mọc trên các đồng cỏ hoặc đồi ở miền Đông Ấn Độ giáp với Hymalaya, Trung Quốc. Ở nước ta cây xuất hiện ở Lai Châu (Sìn Hồ, Phong Thổ), Lào Cai, Hà Giang (Đồng Văn, Mèo Vạc, Quản Bạ).

BỘ PHẬN DÙNG:

Toàn cây đều có tác dụng chữa bệnh.

THU HÁI:

Cây có mùa hoa, mùa quả vào đầu tháng 4 cho đến hết tháng 9.

CHẾ BIẾN:

Sau khi thu hái về, đem phơi khô làm thuốc.

THÀNH PHẦN HÓA HỌC:

Nghiên cứu cho thấy trong cây tiểu kế có chứa 0,05% ancaloit cùng 1,44% saponozit.

TÍNH VỊ:

Theo đông y, tiểu kế có vị chua và tính ôn.

CÔNG DỤNG:

Có tác dụng chữa thổ huyết, niệu huyết, băng lậu, nhiệt độc sang ung. Chữa kinh nguyệt không đều, bạch đới, đau bụng kinh. Điều trị vô kinh, bệnh đường tiết niệu, viêm vú. Trị mụn nhọt, đòn ngã tổn thương, viêm mủ da, rắn cắn. Giúp lợi tiểu, hạ áp, trị viêm gan, viêm thận và bệnh trĩ.

Tiểu kế giúp lợi tiểu, hạ áp, trị viêm gan và bệnh trĩ.

MỘT SỐ BÀI THUỐC:

Chữa chảy máu cam:

Lấy bông tẩm nước tiểu kế rồi nhét vào mũi, mỗi ngày thực hiện khoảng 3 – 4 lần.

Trị xuất huyết sau sinh:

Sử dụng cao nước tiểu kế với tỷ lệ 1:10, mỗi lần lấy khoảng 1 – 3ml, ngày dùng 3 lần.

Khi bị kiết lị:

Chuẩn bị 50g tiểu kế, đem đi sắc với nước, còn lại 100ml thì ngưng. Đối với người lớn dùng khoảng 50ml, còn trẻ em thì ít hơn.

Trị mụn nhọt:

Đem 30 – 60g tiểu kế tươi đi giã nát, đắp vào vùng có mụn. Ngoài ra có thể nấu nước tiểu kế để rửa vết mụn.

KIẾNG KỴ:

Đối với bệnh nhân dễ tiêu chảy, tỳ vị hư hàn, bệnh nhân yếu không nên dùng. Cần phân biệt tiểu kế với kế sữa và ngưu bàng, vì chúng có hình dạng gần giống nhau.