Thổ loan nhi

THỔ LOAN NHI – CHỮA ĐINH SANG, NHŨ UNG, VIÊM THỂ HẠCH

Thổ loan nhi hay còn gọi là địa dẻ tử, cửu tử dương, thổ tử, thổ đản, kim ti điếu hồ lô, tử kê sinh đản, dã lương thử. Theo đông y, thổ loan nhi có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lý khí tán kết, khu đàm chỉ khái. Cây có tên khoa học là Apios fortune Maxim, thuộc họ đậu Leguminosae. Bên cạnh đó cây còn có tên tiếng Trung là – 土圞儿.

Thổ loan nhi điều trị các chứng sa chướng, ung nhọt, loa lịch, thấp chẩn.

MÔ TẢ:

Thổ loan nhi thuộc bộ thân dây leo, sống lâu năm. Phần ở dưới đất thì có gốc củ dạng cầu, đường kính tầm 1,5 – 4cm. Có vỏ ngoài màu vàng nâu, thân chứa nhu mao ngắn màu trắng.

Lá mọc ở trên thân, đơn lẻ đối xứng thành hình cánh. Cọng có chiều dài khoảng 3 – 7cm. Có lông thác diệp hẹp hình tam giác, dài 3 – 4mm. Được che bởi lớp lông vàng ngắn, có 3 – 7 lá nhỏ.

Cuống lá ngắn, tiểu thác diệp hình sợi, có lông và sớm rụng. Lá nhỏ dạng noãn, dài 3 – 7cm và rộng 1,5 – 4cm. Ở đoạn trên nhọn rủ xuống, có đầu nhọn ngắn. Phía gốc hình tròn, viền, gân mặt trên lá có lông cứng, còn mặt dưới không lông.

Cụm hoa:

Cụm hoa mọc từ kẽ, có lông ngắn và dài tầm 6 – 26cm. Phiến nụ nhỏ hình dây, có lông ngắn màu trắng. Phần đài có hình hai môi, có răng tròn ngắn và không lông.

Vành hoa màu trắng lục, cánh hình tròn và dài 10mm. Cánh gần giống hình chữ nhật, dài tầm 7mm. Cánh hoa xương rồng dài, hình chữ nhật hẹp. Khúc cuộn thành hình bán viên, nhụy đực 2 tổ, nhị hoa cong khúc. Phần bầu nhị không có cọng, lông thưa ngắn màu trắng.

Gốc nhụy đực chứa tuyến thể, ống nhị hoa cuộn thành hình bán viên cuộn. Quả dạng đậu, phẳng dẹp, dài tới 8cm và rộng 0,6cm. Bên ngoài được phủ một lớp lông mềm ngắn. ( không copy dưới mọi hình thức).

PHÂN BỐ:

Thường xuất hiện ở các bìa rừng đồi núi hướng nhiều nắng, bụi cây, bên mương rạch, bên đường đi. Chưa thấy khai thác nhiều ở nước ta, loài cây này được tìm thấy nhiều ở Trung Quốc.

Tại các tỉnh Hiệp Tây, Cam Túc, Hà Nam, Sơn Đông, Giang Tô, An Huy. Hay Triết Giang, Giang Tây, Phúc Kiến, Đài Loan, Hồ Bắc, Hồ Nam. Còn mọc ở Quảng Đông, Quảng Tây, Tứ Xuyên, Quý Châu.

BỘ PHẬN DÙNG:

Củ được dùng để bào chế thuốc.

THU HÁI:

Cây ra hoa từ tháng 6 đến tháng 8, còn kết quả giữa tháng 9 đến tháng 10. Người dân thường thu hái củ thổ loan nhi vào mùa thu.

BÀO CHẾ:

Sau khi đào củ về, đem rửa sạch, mang đi thái lát rồi phơi khô. Ngoài ra có thể dùng dưới dạng tươi đều được.

THÀNH PHẦN HÓA HỌC:

Nghiên cứu khoa học cho thấy thổ loan nhi có thành phần chủ yếu là tinh bột và khoáng vật.

TÍNH VỊ:

Theo đông y, củ thổ loan nhi có vị ngọt, hơi đắng và tính bình.

BẢO QUẢN:

Cần để nơi khô ráo, ở nhiệt độ phòng.

CÔNG DỤNG:

Có tác dụng thanh nhiệt giải độc, lý khí tán kết, khu đàm chỉ khái. Trị cảm mạo, ho, ho lâu ngày, hầu họng sưng đau. Điều trị các chứng sa chướng, ung nhọt, loa lịch, thấp chẩn. Chữa đinh sang, nhũ ung, viêm thể hạch. Trị thống kinh, rắn độc cắn, các vết thương ngoài da.